192x Filetype PDF File size 1.53 MB Source: www.dbnl.org
Patriot woordeboek: Afrikaans-Engels S.J. du Toit editie H.J.J.M. van der Merwe bron S.J. du Toit, Patriot woordeboek: Afrikaans-Engels (ed. H.J.J.M. van der Merwe). J.L. van Schaik, Pretoria 1968 Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/toit001patr01_01/colofon.php Let op: boeken en tijdschriftjaargangen die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd zijn. Welke vormen van gebruik zijn toegestaan voor dit werk of delen ervan, lees je in de gebruiksvoorwaarden. V Inleiding 1. Ek het hierdie heruitgawe van die PATRJOT-WOORDEBOEKonderneem omdatekglodatdieSuid-AfrikaanseAkademiemetsyserie‘Teksuitgawes’'ngroot diens bewys aan die taalstudent deur op hierdie wyse vir hom toegang te verleen tot ons ouer bronnemateriaal. Daar word voortdurend deur dosente, en in taalkundige werke, verwys na ons ouer leksikografiese werke, maar weinig studente kry die geleentheidomhierdiewerketerinsaetekry-diemeestebibliotekebesithoogstens een enkele eksemplaar en dié word nie uitgeleen nie. Daarbenewens het sommige stukke nog nooit in druk verskyn nie. Vir behoorlike (vergelykende) bronnestudie is dit noodsaaklik dat hierdie ouer monumente in die Afrikaanse taalgeskiedenis toeganklik moet wees vir elke student van Afrikaans, wat ongetwyfeld ook moet bydra tot 'n duideliker begrip van Afrikaans in sy Dietse verband. Daar bestaan lank reeds groot behoefte aan 'n behoorlike historiese grammatika van Afrikaans, en dit kan bespoedig word met die beoogde reeks teksuitgawes, waardeur die nodige bronne beskikbaar gestel kan word. 2. Die onderhawige werk, die Patriot-woordeboek, was die vervulling van art. XI van die Genootskap van Regte Afrikaners se werkprogram. Die Patriotmanne, en veral die leier, ds. S.J. du Toit, het die samestelling van 'n woordeboek van die Afrikaanse taal uit die staanspoor gesien as 'n ideaal, maar hulle het ook besef dat dit 'n groot taak was wat nie meteens volbring kon word nie. Intussen was verskeie persone besig met die saamstel van woordelyste. Na my kennis is Antoine Nicolas Ernest Changuion (1803 - 81) die eerste wat 'n dusdanige lys aangelê het. As professor vir klassieke en moderne tale aan die pasgestigte Zuid-Afrikaansche Athenaeum (later Universiteit van Kaapstad) het hy hom, in sy yweromNederlandstebevorderinSuid-Afrika, toegelê op die versameling van ‘barbarismes’, dus van ‘afwykende Nederlandse taalgebruik’. In 1844 (2de druk 1848) publiseer hy sy belangrikste werk: De Nederduitsche Taal in Zuid-Afrika hersteld, zynde een handleiding tot de kennis dier taal, naar de plaatselyke behoefte vanhetlandgewyzigd.Disinhoofsaak'ngrammatikaboek,maaragterinverskynsy bekende Proeve van Kaapsch Taaleigen. Dit beslaan sowat 20 bladsye en bevat woordewatbetrekking het op die taalgebruik in Kaapstad. Met hierdie werk het hy nie net die grondslag gelê vir woordeboekmakery in Suid-Afrika nie, maar hy het ook die weg aangedui vir die Afrikaanse woordondersoek, dus vir 'n studie per se vanAfrikaans,'ntaalwattoereedssoverontwikkelhetdathywetenskaplikeaandag verdien het. [L.W.: die werk en betekenis van Changuion en ander voorlopers word breedvoerig deur my behandel in een of twee verdere dele wat eersdaags onder die titel Leksikologiese arbeid tot 1900 in hierdie serie sal verskyn.] NaChanguionverskyndaarkorteroflanger‘woordelyste’vanoa.D.U.M.(English and Cape Dutch, 1872), H.A.L. Hamelberg (Het Nederlandsch in den Oranje-Vrystaat, 1879), Theod. M. Tromp (De Afrikaansche Taal, 1879), F. Baron van Hogendorp (in 'n bespreking van Tromp se boek, 1879), adv. Wessels (Cape Dutch,1880),H.C.V.Leibbrandt(HetKaapschHollandsch,1882),C.Stoffel(Eene wettige dochter der Hollandsche Taal, 1882), N. Mansvelt (Kaapsch-Hollandsch Idioticon, 1884), J. te Winkel (Het Nederlandsch in Noord-Amerika en Zuid-Afrika, S.J. du Toit, Patriot woordeboek: Afrikaans-Engels 1896-hyhetveralgeputuitChanguionenMansvelt),ds.WillemPostma(Afrikaanse woord- S.J. du Toit, Patriot woordeboek: Afrikaans-Engels VI gebruik, 1896 - in ms.), D.C. Hesseling (Het Hollandsch in Zuid-Afrika, 1897), G.J. Boekenoogen(Afrikaansch en Noord Hollandsch, 1903). Totrondom1900isvoorgaandediebelangrikste,moontlikdieenigste,watopdie gebied van die Afrikaanse leksikologie iets gedoen het. Tot dusver weet ek nie van ander stukke nie, behalwe dié van A. Pannevis. Hieroor iets meer, want dit is 'n belangrike vonds. In sy Afrikaanse Spreekwoorde en Verwante Vorme (Bloemfontein 1924, p. 3) skryf D.F. Malherbe: ‘Pannevis is in 1884 oorlede, sodat sy taamlik lywige versameling afrikanismes, in handskrif bewaar na sy dood deur Ds. S.J. du Toit en teenwoordig in besit van Dr. J.D. du Toit, waarskynlik al in die sewentige aangelê is. Hoewel dit die spraak van Pêrel en omgewing weergee, met hier en daar 'n los strooisel van Onderveldse eienaardigheid, en vandag hoofsaaklik historiese waarde het, bly dit 'n vername verdienste van Pannevis met sy praktiese kennis van 'n hele aantal Wes-Europese tale dat hy die pad geopen het vir belangstelling in Afrikaans metsuiwer wetenskaplike oogmerk. Die Hs. self is onafgewerk; menige kopstuk verskyn sonder aanvullende aantekening, ook daar waar 'n verklaring gebiedend was, terwyl meer as een aantekening onklaar bly lê het. Ook kom 'n mens teë enkele aanvullinge in potlood in die handskrif van Ds. S.J. du Toit wat die versameling noukeurig gelees het by die samestelling van die Patriot-woordeboek. Die vier eerste bladsye van die Hs. watuitongeveer370bladsye(71/2×5duim)bestaan,hetverloregeraak.Ekherinner mynogdatbyeerstekennismakingdaarmeeongeveer16jaargelededieheleeerste bladsy gehandel het oor die kindertaalwoord a.’ OokS.P.E. Boshoff verwys hierna in sy artikel ‘'n Standaardwoordeboek van Afrikaans’ in die Gedenkboek ter ere van die Genootskap van Regte Afrikaners (Potchefstroom, 1926). Op bl. 311 skryf hy: ‘Arnoldus Pannevis, die man wat so veel te doen gehad het met die stigting van die Genootskap van Regte Afrikaners in 1875, het 'n lys aangelê van Afrikaanse woorde, woordvorme, woordbetekenisse en woordverbindinge, 'n lys wat totnogtoe nie in druk verskyn is nie, waarvan die manuskripaanDr.J.D.duToitbehoortenwatbyProf.J.J.Smithberus.’Danverwys hy na D.F. Malherbe (hierbo aangehaal). Intussen het die bekende snuffelaar, prof. P.J. Nienaber, wat self nie hierdie ms. kon opspoor nie, my 'n faksimilee laat kry van 'n brief van Mansvelt van 9 Junie 1884, waarin hy aan Pannevis o.a. skryf: ‘Daar 't U tot mijn leedwezen onmogelijk schijnt te zien (lees: zijn), U arbeid zelf te voltooien, zal ik gaarne de bouwstoffen, door U verzameld, overnemen om ze voor een mogelijke tweede uitgave van mijn Idioticon te verwerken. Met 't debiet hiervan gaat 't tot heden maar zwak; toch wil ik nog niet aan de zaak wanhopen ... Van de voordeelen van de gehoopte tweede uitgavezalikUnatuurlijkgaarne'tUtoekomenddeelafstaan.’AankollegaNienaber mydankhiervoor. Hierdie ‘verlore lys’ (soos Nienaber dit noem) het ek eindelik gedeeltelik teruggevind! Met die vriendelike bemiddeling van mnr. J. Willemse (Universiteitsbibliotekaris van die Univ. van Suid-Afrika) het mej. Anna Smith (dogtervanwyleprof.J.J.SmithentansbibliotekaresseaandieOpenbareBiblioteek van Johannesburg) weer 'n keer haar vader se ‘papiere’ gefynkam en daaronder het sy 'n vyftal dun skrifte gekry, waarin haar vader in keurige handskrif die ‘Bouwstoffen’ van Pannevis oorgeskryf het. Maar ook hier ontbreek die eerste 4 S.J. du Toit, Patriot woordeboek: Afrikaans-Engels
no reviews yet
Please Login to review.